Większość z nas w branży pieczarkarskiej przyzwyczaiła się, że grzybnia po prostu istnieje. UMDIS Mushroom Information Agency poprosił Nikodema Saksona o podzielenie się historią – jak rozwijały się różne rasy i pojawiali się różne dostawcy grzybni.
Dla młodego i średniego pokolenia pieczarkarzy grzybnia i rasy, które wykorzystywane są w jej uprawie są czymś oczywisty. Stan ten; uprawa ras heterozyjnych oraz zbożowe i sztuczne nośniki grzybni do rozmnażania wsiewane do kompostu to efekt zmian jaki nastąpił w ostatnich 40 latach.Grzybnia handlowa to specyficzny składni technologii uprawy pieczarki. Jest ona źródłem grzybni pieczarki. To ona decyduje o przebiegu uprawy, głównie spontaniczności wiązania jak i wrażliwości na jakość kompostu. To ona wpływa na osiągany plon jaki wygląd i jakość owocników oraz zachowanie w trakcie uprawy. To powód dla którego poświęca się tyle uwagi do wyboru rasy i jej producenta. Ma ona długoletnią tradycję i związana była z powstającymi firmami produkujące pieczarkę.
Produkcja grzybni handlowej rozpoczęły pieczarkarnie początkowo dla własnych potrzeb i następnie rozwinęli jako niezależną działalność. Najlepszym przykładem są amerykańskie firmy jak Amycel, Lambert i Sylvan. To w przeszłości posiadanie własnej rasy o cechach oczekiwanych przez rynek, przykładowo dające wyższe plony, lepsza jakość to jeden z ważnych elementów w walce konkurencyjnej na rynku pieczarki. W Europie pieczarkarstwo rozpoczęło swój rozwój we Francji. Jej głównymi producentami grzybni byli Somycel i Le Lion.
Produkcja grzybni handlowej obejmę kilka działań, które prowadzą do jej wytworzenia:
- Hodowla nowych ras. To zespół działań opartych o selekcję i krzyżowanie za pomocą, których poszukuje się grzybni o oczekiwanych cechach. Początkowo efektem hodowli były rasy ustalone. W hodowli przełomową rolę odegrała Niderlandzka Mushroom Experimental Station i prowadząca prace hodowlane G. Fritsche (1980), wykorzystując efekt heterozji; gdy uzyskana rasa przez krzyżowanie dwóch par rodzicielskich jest lepsza od rodziców. Obecnie praktycznie wszystkie rasy są rasami heterozyjnymi. Oferta ras znajdujących sie na rynku nie jest tylko efektem własnych prac hodowlanych ale może pochodzić z zakupu licencji. Niekiedy nowe rasy są chronione patentem.
- Hodowla zachowawcza i przygotowanie materiału do produkcji grzybni handlowej. Wyhodowana rasa pieczarki musi mieć powtarzalne cechy. Problem z pieczarką jest taki, że grzybnia w trakcie namnażania może ulegać zmienności cech. Punktem wyjścia do produkcji grzybni handlowej jest grzybni przechowywanej we własnym banku ras i szczepów, z której tworzy się grzybnie mateczną Powinna być ona testowana pod względem stałości cech. Po przeprowadzonych testach grzybnie mateczną namnaża się kilkakrotnie a każe namnożenie to linia posiadając swoje oznaczenie. Namnażanie takie prowadzi się do 10 razy i oznacza jako kolejne linie. Im więcej się namnaża się kolejnych linii tym większe się stopień zagrożenie degeneracjami owocników i utraty wigoru; szybkości wzrostu grzybni w kompoście. Grzybnia, którą wprowadza się na nośnik grzybni handlowej może być stała; fragment strzępek lub płynna.
- Produkcja grzybni handlowej. Grzybnia handlowa ma formę granulatu aby ułatwić wysiew a materiałem są ziarna zbóż; grzybna ziarnista lub materiał syntetyczny; grzybnia syntetyczna. Dobiera się nośniki o różnej średnicy.
Początkowo produkowano grzybnię ziarnistą na dużych ziarnach, gdyż grzybnia w nich przeżywała przy podniesionej zawartości amoniaku w kompoście w momencie wysiewu. Także produkuje się na małych ziarnach jak proso wskakując, że w obecnych kompostach nie ma takiego zagrożenia a drobne ziarno oznacza więcej punktów rozpoczęcia przerostu podłożą. Im szybszy przerost tym potencjalnie wyższe plony i większa odporność na grzyby konkurencyjne. Obecnie to raczej promocja decyduje o wyborze wielkości ziarna. Proces produkcji przebiega następującymi etapami; gotowanie ziaren zbóż, schładzanie, napełnianie pojemników; obecnie tylko worki plastikowe o specjalnej konstrukcji; z filtrem i poddaje się pasteryzacji. Po schłodzeniu następuje zaszczepienie grzybnią w warunkach sterylnych i przerost nośnika na półkach. Sylvan opracował metodę szczepienia grzybnią płynną oraz urządzenie do mieszania z nośnikiem. Po przeroście nośnika, grzybnia handlowa powinna być przechowana w chłodni przez dwa tygodnie i następnie worki poddane selekcji i pakowane do kartonów.
Syntetyczna grzybnia ma z zadanie przyspieszyć o 1 – 2 dób przerost podłoża.
Historia powstania i wykorzystania grzybni handlowej ma swoje rozproszone w czasie osiągnięcia;
- Grzybnia na ziarnach zbóż. Początkowo nośnikiem grzybni było sterylizowane podłoże fazy II. Przerost odbywał się w cylindrach z których wyrywano ją o wielkości orzecha włoskiego i sadzono w określonej gęstości do podłoża. W 1931 roku opracowano technologię produkcji grzybni ziarnistej a grzybnia nawozowa stopniowo przechodziła do historii i dzisiaj nie jest produkowana.
- Wyhodowanie ras pośrednich. Początek hodowli ras grzybni pieczarki opierał się o rasy ustalone. W momencie wyhodowania raz heterozyjnych przez dr G. Fritze w latach osiemdziesiątych w Niderlandach w Mushroom Experimental Station w Horst uprawa ras ustalonych pieczarki białej zanikłą w krótkim okresie a pieczarki brązowej kilka latem rozpoczął się odwrót od ras ustalonych. Wynikiem prac hodowlanych było powstanie dwóch ras heterozyjnych oznaczane jako Horst U3, to grzybnia o małych owocnikach łatwym wiązaniu i stosunkowo małych wymaganiach i Horst U-1 trudno wiążąca, o dużych kształtnych owocnikach ale dużych wymaganiach odnośnie kompostu i utrzymania mikroklimatu.
Następnym etapem było wyhodowanie ras pośrednich poprzez krzyżówkę wspomnianych wcześniej ras określane jako U-2. To grzybnia o średnich owocnikach stosunkowo łatwo wiążąca i o niezbyt wysokich jakości kompostach ale wymaga skutecznego sterowania mikroklimatem zapewniających wzrost zawiązków. Ras z grupy U-3 Somycell 516 stała u podstaw sukcesu polskiego pieczarkarstwa w latach dziewięćdziesiątych . To była najlepsza rasa dająca małe owocniki dla przetwórstwa. Rasy z grupy U-1 nie są obecnie w ofercie i nie są uprawiane. Obecnie podstawą uprawy pieczarki ras pośrednie wywodzące się z rasy Hauser A-15. Po wykupieniu tej wytwórni nosi nazwę Sylwan A-15. To pierwsza rasa uprawiane na szeroką skalę na rynek świeży w Polsce. Obecnie w uprawie są głownie rasy pośrednie bliższe U-1 mniej spontanicznie wiążące i lepszej jakości owocników. Na rynku znajdują sie następujące rasy, których udział ma znaczenie gospodarcze: Sylvan 737, Euromycel E-58, Spyra F1, Amycel TRIPLEX X, Italspawn F-599 i Kanmycel 55 oraz rasy w typie A-15 to Sylvan A-15, i Kanmycel 53 i inne.. Najnowszą wdrażaną rasą najbliższą U-1 jest Exxcalibur Amycela. Ma lepszą jakość owocnika i mniej spontanicznie wiąże. Nadmierne wiązanie to ciągle problem wielu producentów pieczarek. Wiąże się on z ręcznym przerywanie małych owocników w pierwszym rzucie aby uzyskać oczekiwana liczbę owocników rozciągniętych w czasie; generacje.
Rasy brązowe to obecnie dominacja grzybni Amycel Heiroom. Jej wdrożenie spowodowało zanik uprawy ras ustalonych i pojawienie się ras heterozyjnych u innych producentów grzybni.
- Nowe formy nośnika jak grzybnia płynna i grzybnia na syntetycznym nośniku mająca przyspieszać przerost kompostu Grzybnia handlowa w formie płynnej nie spełniała oczekiwań praktyki i nie jest wykorzystywana. Natomiast grzybnia na nośnikach syntetycznych określana jako speed spawn; szybka grzybnia pojawiła się na zapotrzebowania lepszego przerostu kompostu w tunelach przerostowych. Grzybnia na tym nośniku startuje od razy po wysiewie, To ma pozwolić na szybszy przerost kompostu o 1 do 2 dni; lepsze wykorzystanie tuneli i dłuższy przerost wyższe plony; plon zależy od masy grzybni. Drugim argumentem za stosowanie takiej grzybni jest mniejsze narażenie podłoża na obecność w nim zielonych pleśni; efekt konkurencji; grzybnia pieczarki szybciej startująca i opanowująca kompost ogranicza lub eliminuje rozwój konkrecyjnych gatunków zielonych pleśni.
Problemy jakie stwarza grzybnia dla producentów pieczarki
- Zagrożenie przenoszeniem chorób To obecnie najgorętszy temat związany z okresowym pojawianiu sie objawy wirusa MVX i stratami jakie są tego skutkiem. W przeszłości wirusem powodującym straty był wirus La France. Należał o jednak do innej grupy wirusów i powodował istotne straty powodując postępujące deformacje i zamieranie owocników. Wirusy z grupy MVX należą do innej grupy wirusów i mają inną biologie oraz mechanizm powstawania strat; brązowienie kapeluszy oraz zamieranie plonowania. Wielkość strat zależy od stopnia zawirusowania podłoża oraz stresu jakiemu poddawana jest pieczarka w trakcie uprawy. Jednak odruch przypisywania całej winy grzybni pozostał.
- Degeneracje. To dwie grypy generacji jedna określana jako mufloniastoś; nadmierny, trudny do zahamowania wzrost grzybni oraz druga to zniekształcenia owocników objawiające się jako closters; winogrona lub spękania owocników bezblaszkowość. Te ostatnio nie spotyka się.
- Zakłócenia plonowania. W ostatnim okresie pojawiło się jeszcze jeden objaw jakim był zanik plonowania. Wystąpił on jednorazowo. Jest mało prawdopodobne aby sie powtórzył.
Nie rozwiązane problemy związane z grzybnią
- Brak hodowli ras odpornych na choroby. Podstawowym problemem związanym z pojawianiem się infekcji wirusem MVX jest genetyczne podobieństwo uprawianych obecnie ras. Wszystkie rasy z grupy U-2 pośrednie są ze sobą tak blisko spokrewnione, że z punktu widzenia genotypu różnice są niewielkie i odnoszą się do wiązania oraz niektórych cech odnoszących się do jakości jak udział suchej masy. Powoduje to, że cała uprawa na tych rasach jest zagrożona stratami powodowanymi przez te wirusy. W innych gatunkach przykładów roślin uprawnych jak tytoń, pomidory wyhodowano rasy odporne. Czy będzie to kierunek prac hodowlanych w pieczarce brak jest na ten temat informacji.
- Brak prognozy w jakim kierunku powinna być prowadzona hodowla wobec wyzwań jakie niesie rozwój technologii uprawy
– dostosowanie ras grzybni do oczekiwanej robotyzacji zbioru. Zbiór robotami na dzisiejszym etapie rozwoju tej techniki zbioru wskazuje, że najmniejszą średnicą owocnika, którym radzi sobie manipulator wynosi 2,5 cm. Jednocześnie oczekuje się grubszej skórki nie podatnej na odciśnięcia na powierzchni owocników. Podstawowym wyzwanie staje się wiązanie bez konieczności ręcznego przygotowania owocników do zbioru. Oczekuje się ras trudniej wiążących i zwartej budowie owocnika. Czy Exxcalibur przybliża nas do tych oczekiwań? Technologia uprawy bez ręcznego przygotowanie półki już istnieje. Związana jest ona z uprawą ras mniej spontanicznej wiążących na okrywie o wysokości 2,5 cm.
– konieczności poprawy wykorzystania dobrej jakości podłoża jakie stwarza potencjał grzybni z grupy U-1 dużych hybryd. Należy spodziewać się osiągnięcia stanu standaryzacji podłoża Oznacza to możliwość uprawy ras z grupy U-1. Czy takie rasy znajdą się w programie hodowli poszczególnych firm to pokaże czas.
Na zakończenie warto zadać sobie pytanie czy będziemy produkować i spożywać samą grzybnię? To jest możliwe bo walory odżywcze i smakowe są takie same w grzybni w podłożu co i owocniku. To co można było zobaczyć na stoisku Lambert Ecovative Spawn and Substrate jako produkcja grzybni dla celów użytkowych może okazać się także przydatna w jej produkcji do celów konsumpcyjnych?
Możecie poprosić Nikodema Saksona o konsultacji prywatnej w temacie uprawy
Nikodem Sakson
Tel.: +48 501 241 232
E-mail: n.sakson@wp.pl
Strona internetowa: www.nikodemsakson.pl
UMDIS – Agencja Informacyjna Branży Grzybów Uprawnych udziela konsultacji w zakresie uprawy i zbioru grzybów uprawnych w Europie, organizuje wyjazdy, szkolenia. Możecie również umieścić reklamę na tej stronie. Skontaktuj się z nami, aby uzyskać więcej informacji: inna.ustilovskaja@gmail.com, +380935690941 (WhatsApp, Viber, Telegram).
